Rozwój w pojęciu metafizycznym oznaczał objawianie się absolutnej duchowej istoty w odosobnionych zjawiskach przyrody, historii i ludzkości. Marks i Engels sprowadzili tę metafizyczną naukę rozwoju do jej realnego źródła w ludzkości i dziejach i doszli tym sposobem do naturalnej historii rozwoju ludzkiego społeczeństwa, w której stosunki ekonomiczne stanowiły podstawę całej umysłowej cywilizacji. Dla tego to Engels nazwał tę teorię ekonomiczno-historycznym materializmem, albo też, ponieważ posługiwał się dialektyką Hegla, materializmem dialektycznym. Materializm historyczny w istocie rzeczy jednak trzymał się tej samej metody co materializm biologiczny Darwina w historii rozwoju świata organicznego, zwierząt, roślin i ludzi. I Marks również obejmował dzieje ludzkości z punku widzenia rozwoju w walce o byt, a mianowicie pod postacią polityczne i ekonomicznej walki klas, tak jak Darwin historią zwierząt z punktu widzenia walki ras, czyli walki gatunków o środki wyżywienia. Idea rozwoju i walki jest zatem ich wspólną zasadą pojmowania organicznego i społecznego świata. Engels jasno dostrzegł ten związek metodyczny, gdy czynił uwagę, że według jego zdania, ten pogląd Marksa postęp wiedzy historycznej posunąć może równie daleko, jak teoria Darwina postęp wiedzy przyrodniczej.