Istotnie formy pracy i rodziny są technicznymi i organicznymi podstawami historii naturalnej społeczeństw. Tu leży jądro historycznego materializmu. Jakkolwiek byśmy uznali go w zasadzie, nie zmusza nas to bynajmniej przysięgać na trafność wszystkich jego zastosowań dokonanych przez Marksa i Engelsa. Musimy wziąć pod uwagę, że Marks teorii tej nie opracował w formie zupełnego i doskonałego systemu, i że w miarę postępu pozytywnej wiedzy szczegóły budowy, której ona za myśl przewodnią służy, z konieczności zmianom podlegać muszą, W jednym z późniejszych rozdziałów obszerniej wykażemy, że można myśl przewodnią tej teorii tak określić: iż w znaczeniu historycznego rozwoju człowiek stał się człowiekiem dopiero przez swe narzędzie, że myślenie logiczne i techniczna czynność wzajemnie się warunkują, i że również trudno jest świadomość historyczną i gatunkową ludzkości odłączyć od ekonomicznej organizacji społeczeństwa, jak świadomość indywidualną od fizycznego organizmu.